Eienskappe en gebruikevan materiale in die verre verlede

Natuurwetenskappe

Graad 5

Materiaal

Module 26

Eienskappe en gebruike van materiale in die verre verlede

Aktiwiteit:

Om die gebruik van materiale in die bou van suid-afrikaanse tradisionele huise te verken

[lu 3.1]

• Een van ons eerste menslike voorouers, Homo erectus , was kleiner en swakker as die wreedaardige diere om hom en het in groepe in grotte geskuil.

W oordeboekwerk:

Slaan die betekenis van die volgende woorde na en skryf dit neer:

Wreedaardig:

Tradisioneel:

Behuising:

Die san en die khoisan:

Die San-groepe het as jagters in familiegroepe geleef en het agter die wild aangetrek. Hulle het in grotte en tydelike skuilings van takke en gras gebly.

Die Khoikhoi het al beeste gehad en minder beweeg. Hul hutte het ‘n raamwerk van buigbare pale gehad wat met rietmatte bedek is. Hierdie hutte kan vandag nog in Namakwaland gesien word.

Die zoeloes en swazi’s:

Die Zoeloes en Swazi’s bou óf ‘n koepelvormige hut óf ‘n rondawelhuis. Die vloer van die huise word gemaak van grond en miershope wat deur die vrouens fyngeslaan en gemeng is. Beesmis en water word op die vloere gesmeer om dit meer duursaam te maak. Daar is geen vensters nie en slegs een opening, naamlik die deur.

Die koepelvormige hutte word van latte en gras gemaak. Die rondawelmure het ‘n raamwerk van houtlatte wat met klei gevul is. Vir die dak word pale en latte gebruik om ‘n raam te bou wat met gras bedek word.

Aktiwiteit:

Om die invloed van die buiteland in die gebruik van ander materiale en boustyle te ondersoek

[lu 1.3; 3.1]

Die eerste huise in die kaap:

Die Kasteel die Goeie Hoop in Kaapstad is van klei en klip gebou. Die huise uit die Jan van Riebeeck-tydperk het stewige mure van klei of ru-klip gehad. Die mure is gemessel met klei wat van seeskulpe gemaak is. Die dakke is met riete gedek.

Seeskulpe bevat ‘n kalkagtige materiaal wat amper soos sement is.

Boerehuise

Trekboere het in eenvoudige rietdakhuise gewoon. Jong boompies is in twee parallelle rye geplant en die punte is gebuig om aan mekaar te raak. Die mure is opgerig met stywe riete of harde biesies – vandaar die naam ‘hartbeeshuisie’.

Raamwerk van ‘n hartbeeshuis

Hartbeeshuis

Toe die Britte die Kaap oorgeneem het, het hulle ‘n definitiewe invloed op die boustyl uitgeoefen. Plaaslike klip, hout, dekriet en teëls is gebruik. Later is emaljeteëls, chroom en brons ook vir versierings gebruik.

Vrae:

1. Beskryf wat jy dink ru-klip is.

2. Waar kom die naam ‘hartbeeshuisie’ vandaan?

3. Wie het ‘n invloed op die boustyl van die trekboere gehad?

4. Waarom dink jy het die trekboere in hierdie tipe huisies gewoon?

5. Waarom dink jy is klei meestal gebruik vir die bou van mure?

6. Hoekom is riete ook dikwels gebruik?

Kom ons vat saam:

Jy het nou kennis gemaak met die vroeëre boustyl en materiale wat die mense gebruik het. Gebruik nou hierdie inligting om ‘n lys van MATERIALE te maak wat hulle destyds gebruik het en die DOEL waarvoor dit gebruik is.

Praktiese werk:

Kom ons bou ‘n huis.

[lu 1.1.1; 1.2.1; 1.2.2]

Werk in groepe. Besluit watter huis julle wil bou: een uit die verlede, of een in die hede.

Julle mag slegs beskikbare materiale of afvalmateriaal gebruik, bv. leë dose, stokkies, riete, vuurhoutjies, klei, ens.

Gebruik die inligting wat in hierdie module vir julle gegee is, maar gebruik ook enige ander bronne, soos ‘n biblioteek of die Internet.

Skets die huis met byskrifte.

Assessering

LU 1

WETENSKAPLIKE ONDERSOEK Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Dit is duidelik wanneer die leerder:

1.1 ondersoeke beplan;

1.2 ondersoeke uitvoer en data versamel;

1.3 data evalueer en bevindinge kommunikeer.

LU 3

WETENSKAP, DIE SAMELEWING EN DIE OMGEWING Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon .

Dit is duidelik wanneer die leerder

3.1 wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis verstaan: identifiseer wyses waarop produkte en tegnologieë uit ander tye en kulture aangepas is;

3.2 die impak van wetenskap en tegnologie verstaan: identifiseer die positiewe en negatiewe effekte van wetenskaplike ontwikkelinge of tegnologiese produkte op mense se lewenskwaliteit en/of die omgewing.

Memorandum

AKTIWITEIT 1

Woordeboekwerk:

• wreedaardig: onmenslik, ongenadig, hardkoppig
• tradisioneel: konvensioneel
• behuising: voorsiening van ‘n skuiling

Aktiwiteit 2Vrae:

1. ru-klip: ongekapte klip, wat hulle in die omgewing opgetel het

2. hartbeeshuisie: stywe riete of harde biesies

3. Britte

4. want hulle het nie op een plek gebly nie. Hulle moes hul huise weer kon afbreek en saamneem om elders op te rig.

5. Klei was maklik bekombaar uit die omgewing (grond).

6. Riete kon in die vleie gepluk word. Dit was lig en kon die huis redelik droog hou en koel hou in die warm weer.

Kom ons vat saam:

Takke, gras, ru-klip, harde biesies, buigbare pale, rietmatte, seeskulpe, grond, miershope, beesmis, jong boompies, water, klei, riete, klip, dekriet, teëls, hout, brons, chroom, emaljeteëls